Kiến trúc cảnh quan là gì? Tìm hiểu đặc trưng loại hình kiến trúc này

Kiến trúc cảnh quan là một lĩnh vực thiết kế chuyên về việc tạo ra và duy trì các không gian ngoài trời. Các kiến trúc sư cảnh quan sử dụng các yếu tố tự nhiên và nhân tạo để tạo ra các không gian đẹp, chức năng và bền vững.

Vai trò của kiến trúc cảnh quan

Vai trò thẩm mỹ

• Kiến trúc cảnh quan sử dụng các yếu tố tự nhiên và nhân tạo để tạo nên vẻ đẹp cho các công trình kiến trúc. Cây xanh, hoa lá, hồ nước,... giúp tô điểm cho các công trình, tạo nên không gian sống xanh, sạch, đẹp.

Vai trò chức năng

• Thiết kế kiến trúc cảnh quan không chỉ mang lại giá trị thẩm mỹ mà còn đáp ứng các nhu cầu sử dụng của con người. Các không gian cảnh quan như công viên, vườn hoa, sân chơi,... giúp nâng cao chất lượng cuộc sống, tạo ra các không gian vui chơi, giải trí, thư giãn cho người dân.

Vai trò môi trường

• Thiết kế cảnh quan giúp cải thiện môi trường sống, giảm thiểu ô nhiễm, tạo ra bầu không khí trong lành. Cây xanh giúp hấp thụ khí CO2, cung cấp oxy, điều hòa nhiệt độ,... giúp bảo vệ môi trường.

Vai trò kinh tế

• Kiến trúc cảnh quan góp phần nâng cao giá trị bất động sản, tăng tính hấp dẫn của các công trình kiến trúc. Các công trình có cảnh quan đẹp, hài hòa sẽ thu hút nhiều khách hàng, mang lại lợi nhuận kinh tế cao cho chủ đầu tư.

Vai trò xã hội

• Cảnh quan trong kiến trúc góp phần gắn kết cộng đồng, tạo ra không gian giao lưu, sinh hoạt chung cho người dân. Các công viên, vườn hoa,... là nơi mọi người có thể gặp gỡ, giao lưu, vui chơi, giải trí,...

Vai trò cho sức khỏe tinh thần con người

• Kiến trúc cảnh quan đóng một vai trò quan trọng trong việc tăng cường sức khỏe thể chất và tinh thần của con người. Không gian ngoài trời được thiết kế tốt có thể mang lại những lợi ích sau:

• Tăng cường hoạt động thể chất: Các không gian ngoài trời như công viên, vườn, đường đi bộ,... tạo điều kiện cho mọi người tham gia các hoạt động thể chất như đi bộ, chạy bộ, đạp xe,... Các hoạt động này giúp cải thiện sức khỏe tim mạch, giảm nguy cơ béo phì và các bệnh mãn tính khác.

• Tiếp xúc với thiên nhiên giúp giảm mức độ căng thẳng và lo lắng. Nghiên cứu cho thấy rằng dành thời gian ở ngoài trời có thể làm giảm nhịp tim, huyết áp và mức độ cortisol.

Các yếu tố ảnh hưởng đến kiến trúc cảnh quan

Yếu tố tự nhiên

• Môi trường tự nhiên được coi là nguồn cảm hứng và vật liệu quan trọng nhất trong việc thiết kế cảnh quan xanh. Các yếu tố như địa hình, khí hậu, thực vật và động vật... tạo nên tính đặc trưng cho mỗi vùng miền, từ đó đánh dấu sự khác biệt trong cảnh quan.

• Ví dụ, ở khu vực nhiệt đới, địa hình phẳng và khí hậu nóng ẩm có thể gây hạn chế trong việc áp dụng các công nghệ xanh để xử lý nước.

• Do đó, các kiến trúc sư cảnh quan cần phải tích hợp các giải pháp thiết kế phù hợp với đặc điểm của vùng đất này. Ngoài ra, các yếu tố thực vật và động vật cũng ảnh hưởng đến việc lựa chọn cây cảnh và các loại hoa thích hợp để tạo nên một không gian xanh đẹp mắt và hài hòa với tự nhiên.

Yếu tố xã hội và văn hoá

• Bên cạnh yếu tố tự nhiên, những yếu tố xã hội và văn hoá cũng ảnh hưởng đến việc thiết kế cảnh quan. Mỗi vùng miền có những nét đặc trưng riêng về văn hoá, kiến trúc và lối sống của người dân. Vì vậy, việc tích hợp các yếu tố này vào trong thiết kế là điều cần thiết để tạo nên một không gian sống thẩm mỹ và phù hợp với nhu cầu của cư dân địa phương.

• Ví dụ, ở Việt Nam, chúng ta có rất nhiều loại cây cảnh được xem như biểu tượng của sự thịnh vượng và may mắn. Vì vậy, trong thiết kế, các kiến trúc sư thường sử dụng những loại cây này để tạo nên sự may mắn và mang lại ý nghĩa tâm linh cho không gian sống.

• Ngoài ra, các yếu tố văn hoá như phong tục, tập quán cũng được đưa vào thiết kế để tôn vinh và bảo tồn giá trị văn hoá của nơi đây.

Yếu tố kinh tế và công nghệ

• Không thể phủ nhận rằng yếu tố kinh tế và công nghệ ngày càng có vai trò quan trọng trong việc thiết kế không gian cảnh quan. Với sự phát triển của kinh tế, nhu cầu và mong muốn của con người về một cuộc sống tiện nghi và đẹp đã tăng cao. Việc tích hợp các công nghệ mới vào trong thiết kế giúp tối ưu hoá công suất lao động và mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn.

• Ví dụ, việc sử dụng các công nghệ xanh trong việc xử lý nước để tạo ra những hồ sinh thái trong các không gian xanh giúp tiết kiệm được chi phí và tăng cường tính bền vững cho các khu vực đô thị.

• Ngoài ra, việc áp dụng các công nghệ thông minh trong việc điều khiển và bảo trì các khuôn viên xanh cũng giúp tối ưu hoá chi phí và cải thiện chất lượng không gian sống.

Phân loại kiến trúc cảnh quan

Thiết kế cảnh quan là một quá trình quan trọng trong việc tạo ra sự cân bằng giữa các khu vực tự nhiên và xây dựng. Có hai loại chính:

Cảnh quan tự nhiên

• Loại này bao gồm những yếu tố tự nhiên không có sự tác động của con người. Cảnh quan tự nhiên bao gồm địa hình, địa mạo, phong cảnh, cây xanh, khí hậu, và các yếu tố tự nhiên khác. Tất cả những điều này đóng vai trò quan trọng như một phong nền cho môi trường xây dựng và có thể là nguồn cảm hứng cho thiết kế kiến trúc. Chúng là một phần không thể thiếu của cơ thể kiến trúc.

Cảnh quan nhân tạo

Loại này liên quan đến việc tạo ra cảnh quan mới dưới sự tác động của con người. Cảnh quan nhân tạo thường được chia thành ba loại cơ bản:

• Cảnh quan điểm dân cư: Bao gồm cảnh quan ở nông thôn và đô thị, nơi mà con người xây dựng và tạo ra môi trường sống của họ.

• Cảnh quan bảo tồn di sản: Bao gồm các di tích lịch sử như các danh lam thắng cảnh, địa điểm du lịch đánh dấu di sản văn hóa của quốc gia, cũng như các khu vườn quốc gia và các yếu tố thiên nhiên quan trọng. Trong đó, cảnh quan đô thị là môi trường nhân tạo phức tạp nhất và đóng vai trò quan trọng trong cảnh quan văn hóa.

• Cảnh quan nghỉ ngơi – giải trí: Bao gồm các khu nghỉ ngơi và điều dưỡng, nơi con người tìm kiếm môi trường trong lành để thư giãn và giải trí.

• Cảnh quan vùng công nghiệp: Liên quan đến việc quy hoạch và thiết kế khu vực cho các nhà máy và xí nghiệp lớn, thường nằm ngoài các khu vực dân cư để đảm bảo an toàn và quản lý môi trường.

Quy trình thiết kế kiến trúc cảnh quan

• Tiếp cận và khảo sát: Đây là giai đoạn đầu tiên trong quy trình thiết kế khi các kiến trúc sư cảnh quan tiếp cận và tìm hiểu về khu vực được yêu cầu thiết kế. Các yếu tố như mục đích, vị trí, đặc điểm địa hình, tự nhiên, văn hoá và xã hội của khu vực này sẽ được đánh giá để xác định một chiến lược thiết kế phù hợp.

• Phân tích và đánh giá: Sau khi đã thu thập được đầy đủ thông tin, các kiến trúc sư cảnh quan sẽ tiến hành phân tích và đánh giá các yếu tố đã thu thập. Mục đích của giai đoạn này là để xác định rõ những yếu tố nào sẽ có ảnh hưởng đến thiết kế và đưa ra các giải pháp tối ưu.

• Lập kế hoạch thiết kế: Dựa trên những thông tin đã thu thập và phân tích, các kiến trúc sư cảnh quan sẽ lập kế hoạch thiết kế bao gồm bố trí các yếu tố cần thiết như cây xanh, hệ thống thoát nước, khu vực sinh hoạt công cộng... Các yếu tố này sẽ được tính toán và đưa vào kế hoạch với mục đích tạo ra một không gian sống đẹp và bền vững.

• Thiết kế chi tiết: Sau khi đã có kế hoạch tổng thể, các kiến trúc sư cảnh quan sẽ tiến hành thiết kế chi tiết cho từng yếu tố đã được xác định trong kế hoạch. Với sự tính toán và sáng tạo, các yếu tố này sẽ được thiết kế sao cho hài hòa và đáp ứng đầy đủ nhu cầu của người dùng.

• Thực hiện và bảo trì: Giai đoạn cuối cùng là thực hiện và bảo trì các công trình. Việc thực hiện sẽ được tiến hành theo kế hoạch và thiết kế đã được xác định trước đó. Sau khi hoàn thành, các công trình sẽ được bảo trì và chăm sóc để duy trì tính thẩm mỹ và chất lượng của không gian sống.

Các phương pháp áp dụng trong thiết kế kiến trúc cảnh quan

• Phân tích và đánh giá hiện trạng: Bước đầu tiên trong thiết kế cảnh quan là phân tích và đánh giá hiện trạng của khu vực dự án. Điều này bao gồm việc xem xét các yếu tố tự nhiên, xã hội và văn hóa của khu vực. Các thông tin thu thập được từ bước này sẽ giúp kiến trúc sư cảnh quan xác định các vấn đề cần giải quyết và xác định các mục tiêu thiết kế.

• Xây dựng ý tưởng thiết kế: Sau khi phân tích và đánh giá hiện trạng, kiến trúc sư cảnh quan sẽ bắt đầu xây dựng ý tưởng thiết kế. Bước này thường bao gồm việc vẽ phác thảo, mô hình và bản vẽ kỹ thuật.

• Thực hiện thiết kế: Khi ý tưởng thiết kế đã được phê duyệt, kiến trúc sư cảnh quan sẽ tiến hành thực hiện thiết kế. Điều này bao gồm việc thi công các hạng mục công trình, trồng cây xanh và trang trí cảnh quan.

• Bảo trì và quản lý cảnh quan: Sau khi hoàn thành, cảnh quan cần được bảo trì và quản lý thường xuyên để đảm bảo cảnh quan luôn đẹp và bền vững.

Các xu hướng mới trong kiến trúc cảnh quan hiện đại

• Kết nối con người với thiên nhiên: Đây là xu hướng nổi bật nhất trong kiến trúc hiện đại. Con người ngày càng ý thức được tầm quan trọng của thiên nhiên đối với sức khỏe và tinh thần. Các công trình thiết kế nhà hiện đại được thiết kế để mang con người đến gần hơn với thiên nhiên, thông qua việc sử dụng nhiều cây xanh, mặt nước, và các yếu tố tự nhiên khác.

• Sử dụng vật liệu bền vững: Là một xu hướng quan trọng trong bối cảnh biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường. Các công trình bền vững được thiết kế để sử dụng các vật liệu thân thiện với môi trường, có thể tái sử dụng hoặc tái chế.

• Tối ưu hóa không gian: Kiến trúc cảnh quan hiện đại không chỉ chú trọng đến yếu tố thẩm mỹ mà còn chú trọng đến việc tối ưu hóa không gian. Các công trình được thiết kế để tận dụng tối đa không gian, tạo ra các không gian xanh, thư giãn và gần gũi với thiên nhiên.

• Kết hợp công nghệ: Công nghệ đang ngày càng được ứng dụng rộng rãi trong thiết kế. Các công nghệ hiện đại có thể giúp tạo ra các công trình sáng tạo.

Dưới đây là một số ví dụ cụ thể về các xu hướng mới trong kiến trúc cảnh quan hiện đại:

• Công viên trên mái: Đây là một xu hướng đang ngày càng phổ biến ở các thành phố lớn. Các công viên trên mái tạo ra không gian xanh, thư giãn ngay trong lòng thành phố.

• Vườn thẳng đứng: Vườn thẳng đứng là một giải pháp hiệu quả để đưa thiên nhiên vào không gian đô thị. Vườn thẳng đứng có thể được xây dựng trên các tòa nhà, tường rào, hoặc các công trình khác.

• Sử dụng vật liệu tái chế: Vật liệu tái chế như gỗ, nhựa, hoặc kim loại có thể được sử dụng để tạo ra các công trình bền vững và thân thiện với môi trường.

• Trồng cây trong nhà: Trồng cây trong nhà là một cách đơn giản để mang thiên nhiên vào không gian sống. Các chậu cây cảnh có thể được đặt ở trong nhà, ban công, hoặc sân vườn đặc biệt ở các thiết kế biệt thự phố

Những nguyên tắc cần biết khi thiết kế kiến trúc cảnh quan

• Tìm hiểu về vùng địa điểm thiết kế: Trước khi bắt đầu thiết kế, chúng ta nên tìm hiểu kỹ về địa hình, độ ẩm, khí hậu và thổ nhưỡng của vùng địa điểm. Những yếu tố này sẽ ảnh hưởng đến sự sinh trưởng và phát triển của cây cối và động thực vật trong khu vực. Chúng ta cần phải biết rõ các loại cây cọ hợp và không hợp với điều kiện tự nhiên của vùng địa điểm để có thể chọn được những loại cây phù hợp và đem lại hiệu quả cao nhất.

• Chú trọng vào việc chọn cây cối: Cây cối là yếu tố quan trọng trong thiết kế cảnh quan. Chúng ta cần phải chọn các loại cây có thể phát triển tốt trong điều kiện thổ nhưỡng của khu vực, có khả năng chịu được thời tiết và không gây hại cho môi trường xung quanh. Thêm vào đó, việc sắp xếp các loại cây cối sao cho có tính thẩm mỹ và tạo được bức tranh tự nhiên hoàn hảo cũng là điều cần lưu ý.

• Xác định mục đích sử dụng của khu vườn: Mỗi cấu trúc kiến trúc cảnh quan đều có một mục đích sử dụng cụ thể. Vì vậy, khi thiết kế, chúng ta cần phải xác định rõ mục đích sử dụng của khu vườn để có thể lựa chọn các yếu tố phù hợp như kiểu dáng, màu sắc hay vật liệu xây dựng. Nếu mục đích sử dụng là để nghỉ ngơi và giải trí, chúng ta có thể sử dụng nhiều cây cối và khu vực xanh để tạo không gian thoáng mát và thư giãn. Trong khi đó, nếu mục đích chính là để trồng rau, chúng ta cần thiết kế các khu vườn nhỏ và sử dụng các loại cây ăn quả.

• Tính thẩm mỹ và sự cân bằng: Một khu vườn đẹp không chỉ là sự hòa quyện giữa các yếu tố tự nhiên mà còn phải có tính thẩm mỹ cao. Việc lựa chọn kiểu dáng, màu sắc và vị trí của các yếu tố trong khu vườn sẽ ảnh hưởng đến sự cân bằng và hài hòa của không gian. Chúng ta cần phải có một kế hoạch chi tiết và sắp xếp hợp lý để tạo ra một khu vườn đẹp và đồng nhất.

• Sử dụng vật liệu xây dựng phù hợp: Là một yếu tố quan trọng trong thiết kế kiến trúc cảnh quan. Chúng ta nên sử dụng các vật liệu tự nhiên như đá, gỗ hay đất sét để tạo nên sự thân thiện với môi trường xung quanh. Đồng thời, việc lựa chọn các vật liệu phải phù hợp với yếu tố khí hậu và điều kiện tự nhiên của khu vực.

• Tạo điểm nhấn cho không gian: Đây là yếu tố quan trọng giúp tô điểm cho không gian và tăng tính thẩm mỹ của khu vườn. Chúng ta có thể sử dụng các vật liệu như đá, nước hay ánh sáng để tạo ra các điểm nhấn trong không gian. Điểm nhấn có thể là các tác phẩm nghệ thuật như tượng, bức tường hoặc các công trình kiến trúc mang tính biểu tượng.